Whakaarotia ngā moutere o Hawai’i – he aha tāu e pohewa nei? 

Kāore e kore, e kitea ana e koe te kirikiri kōuraura, mā kē rānei, ētehi tāngata e hekengaru ana, me ngā rākau niu e pīoioi ana i ngā hau koangi o te moana pūataata. 

Whakakoretia atu tērā whakaahua! Ehara te moutere o Kaho’olawe i te pērā, he koraha, he puehu, he takutai tokatoka, he wai ehuehu, ka mutu, kāore he hōtera, kāore he toa, kāore he hiko, ā, kāore hoki he tāngata. 

Engari, ahakoa kāore ērā āhuatanga i reira, e kore au e kī, kāore ōna rawa; ko tētehi mea nui kē atu kei reira, ko te wairuatanga, ā, koinei kē te take o te haerenga o mātou, o Te Matapunenga[1] ki taua whenua. 

Nō nehe, nō tuawhakarere, i huihui ai ngā iwi taketake ki Kaho’olawe ki te tuku karakia ki ō rātou atua māori, ā, whakahaeretia ana aua tikanga ki ngā wāhi tapu kei reira ngā tuāhu e tū tonu ana, nō te huringa o te wā ka kore haere ērā āhuatanga, ā, nāwai nāwai, ka riro ngā moutere katoa o Hawai’i i te kāwanatanga o Amerika, ka taka anō te wā, ka whakamahia te moutere tapu o Kaho’olawe i ngā tau o te whā tekau hei whenua whakamātau pahū mā te tauā moana o Amerika tonu. 

Pōkokohua hoki! 

Māringanui i ara ake he iwi mātātoa i ōna tau whā tekau ka huri, i pakanga, i whawhai kia hoki te whakahaeretia o te moutere raka ki ngā kānaka Māoli, nā te pērā i te tau 1990, i mutu ai ngā mahi whakapahū, ā, ka riro anō te moutere i ngā Maoli. Ko tētehi take i whakahokia ai te moutere, ko tā te Maoli kī i tā rātou kēhi, he wāhi me taea e rātou ā rātou tikanga tapu, arā ā rātou kawa ki ngā atua te whakahaere, ā, ko Lono tētehi o aua atua e āta whakamānawatia ana i ngā marama o Makahiki; ko te wā tērā e whakanuia ana te Tau Hou Maoli. Mai i taua wā, tau atu, tau mai, ka aro tētehi rōpū whāiti ki te hāpai i aua tikanga rā mō Makahiki. 

Nō reira, tō mātou māri i whāi wāhi ai mātou ki reira ki te mātakitaki i ā rātou tikanga, i ā rātou whakahaere ki te atua nei ki a Lono, arā e ai ki a tātou ko Rongo. 

Heoi anō, e tae atu ai ki reira me kaukau rawa! 

Kaua hoki ko tō kotahi me tana kore noa iho, engari kē ia, me kaukau me ō utauta, arā ngā mea mō te roanga o te noho e ono ngā pō, a te whā tekau tāngata ki reira: kākahu, tēneti, pēkemoe, kai, wai māori (nā ngā mahi pahū kāore he wai māori o te moutere), ngā tāwhara kai atua (mō ngā kawa ki ngā tuāhu), aha atu, aha atu, katoa me kaukau e te iwi i te poti ki reira. 

Nā konā me ngākau tapatahi ki te kaupapa, kāore ō take mehemea kāore koe e pono ki te kaupapa.

Engari, kei pātaia mai hoki mātou e koutou ‘e aha ana koutou, e Māori mā e, ki koraka?’, hāunga te mātakitaki, ko tā mātou he wānanga i tā mātou i kite ai, i rongo ai, i wheako ai nō mātou i ō tātou matamata huānga o Hawai’i me ā rātou whakahaere me kore noa e hihiri ō mātou ngākau ki te whakaora i ētehi o ā te Māori o tāukiuki whakahaere e pā ana ki a Matariki. 

Kia mōhio mai koutou, ko tētehi o ngā whakahaere a te iwi, ko te umu tapu, ā, e kitea ana he ōritengatanga kei taua mahi ki ētehi o ā tātou tikanga ki a Matariki, ka waiho noa e au tērā kōrero hei tīwhiri ki a koutou mō ngā whakaritenga kei te haere ake ā raurangi rā. 

Tē taea e au ngā mea katoa i mahi ai mātou te whakawhāiti ki konei, me pukapuka rawa e ea ai tērā, heoi anō, me kī pēnei, taihoa e te ao Māori, ka kitea ngā hua o tēnei haerenga whakahirahira rawa atu. 

Ka nui tēnā, hoi, me mihi e au te iwi nā rātou mātou i pōwhiri, i tauwhiro, i manaaki, kāore e ārikarika ā mātou whakamānawa nui ki a koutou, e te whānau, he wā tōna ko mātou ka hoki, ko koutou hoki ka tae mai ka puta ana te karanga ki a kouotu. 

Aloha i a ‘oukou! Ā hui hou! Aloha ‘āina!